“Dënime nën minimum”: Drejtësi që zvarritet, gra që vriten

Dështimi i institucioneve të drejtësisë për të vepruar në mënyrë efektive, po e përshkallëzon dhunën në familje - është vlerësim si i autoriteteve, ashtu edhe i organizatave që merren me të drejtat e grave.

Brenda pesë ditësh në Kosovë u vranë dy gra - e para në Ferizaj, më 12 prill, e dyta rreth 90 kilometra më larg, në Pejë, më 16 prill.

Në të dyja rastet, policia arrestoi burrat e tyre si të dyshuar kryesorë.

“Burrat po mendojnë se kanë të drejtë të vendosin për jetën e grave, të vendosin se si dhe sa duhet të jetojë një grua”, thotë Adelina Berisha, nga Rrjeti i Grave të Kosovës, për Radion Evropa e Lirë.

Sipas saj, mesazhe “trimëruese” dorasëve është duke u dërguar sistemi i drejtësisë në Kosovë me, siç thotë, “dënimet e lehta”.

SHIKONI EDHE:

Një grua vritet në Pejë, bashkëshorti arrestohet si i dyshuarVritet një grua në Qendrën për Punë Sociale në Ferizaj

Këshilli Gjyqësor i Kosovës nuk iu përgjigj kërkesës së Radios Evropa e Lirë për të komentuar në këtë temë. Ngjashëm as Gjykata Themelore në Prishtinë. Por, Instituti i Kosovës për Drejtësi (IKD), i cili monitoron sistemin e drejtësisë në vend, konfirmon se rastet e vrasjes së grave “marrin dënime të ulëta, kthehen në rigjykim ose zvarriten”.

“Një qasje e tillë tregon mungesë serioziteti dhe mungesë profesionalizmi në trajtimin e këtyre rasteve”, thotë Arrita Rezniqi, hulumtuese në IKD, për Radion Evropa e Lirë.

Vrasja e rëndë në Kosovë dënohet me minimum 10 vjet burgim dhe me maksimum burgim të përjetshëm.

Rigjykim e zvogëlim dënimesh

Më pak se dy muaj më parë, Gjykata e Apelit e Kosovës ktheu në rigjykim rastin e vrasjes së Marigona Osmanit, i cili prej avokatit të familjes së saj, Gazmend Rexhepi, ishte cilësuar si “më i rëndi në periudhën e pasluftës”.

Dardan Krivaqa u dënua me burgim të përjetshëm në gusht të vitit 2023 për vrasjen e 18-vjeçares në vitin 2021, ndërsa Arbër Sejdiu u dënua me 15 vjet burg për “ndihmë në kryerjen e vrasjes së rëndë”.

Gjashtë muaj më vonë, në shkurt të këtij viti, Gjykata e Apelit i miratoi ankesat e avokatëve të tyre mbrojtës për aktgjykimin. Ajo tha se ka pasur shkelje procedurale gjatë gjykimit dhe rastin e ktheu në rigjykim, ndërsa të akuzuarit mbetën në paraburgim.

Për avokatin Rexhepi, vendimi i Apelit “është joprofesional”.

Derisa pritet të nisë rigjykimi, ai thotë se ky zhvillim “e ka rënduar gjendjen emocionale të familjes së viktimës”.

Por, duke folur për Radion Evropa e Lirë, ai shpreh bindjen se burgimi i përjetshëm për Krivaqën, megjithatë, do të jetë “i pashmangshëm”.

“Ekziston tashmë një ekspertizë e Institutit të Mjekësisë Ligjore, e cila konstaton se viktima ka shumë thyerje dhe shumë lëndime... është vrasje shumë e rëndë. Nëse interpretohet juridikisht, i bie që vrasja e saj ka ndodhur në mënyrë mizore”, thotë Rexhepi.

Në Prishtinë u protestua më 28 shkurt kundër kthimit në rigjykim të rastit të Marigona Osmanit.

SHIKONI EDHE: Protestë kundër kthimit në rigjykim të lëndës për vrasjen e Marigona Osmanit

Organizatat për të drejtat e grave ngrenë zërin edhe për raste të tjera, si atë të Valbona Ndrecajt dhe vajzës së saj, të vrara në vitin 2018.

I dënuar për vrasjen e tyre është bashkëshorti, përkatësisht babai, Pjetër Ndrecaj, nga komuna e Gjakovës.

Ai, fillimisht, u dënua me burgim të përjetshëm, ndërsa më pas - pas ankesave të palës mbrojtëse - dënimi iu zvogëlua në 30 vjet burgim.

Berisha, nga Rrjeti i Grave të Kosovës, duke përmendur rastet Krivaqa dhe Ndrecaj, thotë se “me dënime të ulëta, me apelime, me shtyrje dhe me vonesa të proceseve gjyqësore, jepet mesazhi se shoqëria jonë e toleron dhunën dhe vrasjen e grave”.

Në vitin 2021, IKD-ja publikoi një raport hulumtues për trajtimin e vrasjeve në përgjithësi në Kosovë, pa i ndarë në aspektin gjinor.

Rezniqi, nga ky institut, thotë se gjetjet e raportit flasin për një sërë dështimesh nga institucionet shtetërore, përfshirë edhe mungesën e kujdesit të duhur ndaj provave, të cilat duhet të përdoren në një procedurë penale.

“Në këtë drejtim, në përgjithësi, trajtimi i rasteve të vrasjeve në Kosovë karakterizohet me mungesë të profesionalizmit nga ana e organeve të drejtësisë në ndjekjen dhe gjykimin e tyre”, thotë Rezniqi për Radion Evropa e Lirë.

SHIKONI EDHE: Faktorët që çojnë në vrasje: Nga gjendja socio-ekonomike deri tek armët pa leje

Kritika edhe nga institucionet

Ministrja e Drejtësisë e Kosovës, Albulena Haxhiu, tha se dhunuesit, shpeshherë, “bëhen vrasës”, për shkak të “mosndëshkimit adekuat nga institucionet përkatëse”.

“Kur dhunuesi e sheh që po ledhatohet nga sistemi, ai e përsërit veprën penale”, tha Haxhiu në një konferencë për media të martën.

“Kemi shumë raste kur dënimet janë nën minimumin e asaj që parasheh Kodi Penal”, shtoi ajo.

Kodi Penal i Kosovës parasheh dënime me gjobë dhe deri në tre vjet burgim për të akuzuarit për dhunë në familje.

Si u dënuan vrasjet e grave në Kosovë?

Megjithatë, në një raport që publikoi Grupi për Studime Juridike dhe Politike në Kosovë, shtatorin e kaluar, thuhet se shumë pak të akuzuar për veprën e tillë janë dënuar me burg.

Raporti analizoi 129 aktgjykime të publikuara nga gjykatat e Kosovës dhe, sipas tij, 98 për qind të të akuzuarve për dhunë në familje iu shqiptua aktgjykim dënues, për shembull me gjobë, dhe vetëm 11 për qind u dënuan me burgim.

• Porosia e grave që përjetuan dhunë në familje: Paraqitni të gjitha rastet
• “Nuk po mundem të marr frymë”

Haxhiu tha se “është me rëndësi që të vendosen para përgjegjësisë disiplinore të gjithë gjyqtarët që nuk e respektojnë drejt ligjin”.

Ajo dha edhe disa propozime për, siç tha, luftimin e dhunës në familje - në mesin e tyre: “të bëhet urgjentisht nënshkrimi i kontratës për mbikëqyrje elektronike të dhunuesve, të bëhet saktë vlerësimi i sigurisë për çdo rast të dhunës në familje, të ashpërsohen dënimet për armëmbajtje pa leje dhe të analizohet se si po sigurohen këto armë”.

Prokurori i krimeve të rënda në Prokurorinë Themelore në Pejë, Ersan Qavolli, tha se i dyshuari për vrasjen e gruas në këtë qytet, më 16 prill, “ka pasur një aktgjykim të veprës penale për dhunë në familje në vitin 2021”, por nuk dha më shumë detaje për rastin e tij.

• Mbështetja online e femicidit vështirë të luftohet
• Si të këputet zinxhiri i femicidit?

Të dhënat e Policisë së Kosovës tregojnë se, vitin e kaluar, janë raportuar 2.460 raste të dhunës në familje, me viktima kryesisht gratë.

Në raportin e datës 17 prill të Policisë së Kosovës thuhet se “në 24 orët e fundit, janë raportuar 11 raste të dhunës në familje” dhe se në të gjitha rastet, burrat janë raportuar si dhunues.

Por, sipas përfaqësuesve të shoqërisë civile, numri i grave që përjetojnë dhunë në familje, është shumë më i lartë se shifrat zyrtare.

Ata thonë se dhuna nënraportohet për disa arsye, përfshirë: presionin social mbi gratë, mungesën e pavarësisë së tyre ekonomike dhe mostrashëgimin e pasurisë nga prindërit.